(ή αλλιώς "Πόρτο Λάγο, το λιμάνι ...της λίμνης")
Ενώ τα Άβδηρα ήταν η παραλιακή πόλη της αρχαιότητας της περιοχής της Ξάνθης και από το λιμάνι της διακινούνταν τα προϊόντα της, τώρα το ρόλο αυτό τον παίζει το λιμάνι του Πόρτο Λαγό που βρίσκεται στο μυχό του ομώνυμου κόλπου.
Ο δρόμος που συνδέει την Ξάνθη με την Κομοτηνή περνά ανάμεσα από τα σπίτια του. Ο δρόμος αυτός είναι πλατύς και καλοστρωμένος και περνά μέσα από πυκνούς λευκώνες. Καρπερά τα χώματα, πλούσια και άφθονη η παραγωγή περιποιημένα τα χωριατόσπιτα. Τα παλιά χαμηλά σπίτια με τα ωμά πλιθιά, τα μικρά παράθυρα και το χωμάτινο πάτωμα αποτελούν πια μακρινή ανάμνηση για τα περισσότερα χωριά της Θράκης.
Το χωριό Κουτσό για παράδειγμα που το διασχίζει ο Εθνικός δρόμος και βρίσκεται κοντά σε αρχαίο οικισμό που οι αρχαιολόγοι τον ταυτίζουν με τη Βεργέπολη, δορυφόρο πόλη των Αβδήρων, έχει άμεμπτη ρυμοτομία και σπίτια που θα ζήλευε ο κάθε αστός που στριμώχνεται στα στενόχωρα διαμερίσματα των πολυκατοικιών.
Ο Εθνικός δρόμος προσφέρει πολλές εικόνες γιατί περνά πλάϊ σε τοποθεσίες ιστορικές, περιοχές με ιδιαίτερα χαρακτηριστική οικονομική κοινωνική και λαϊκή δραστηριότητα και γωνιές με ιδιότυπο φυσικό κάλλος.
Μετά το Κουτσό λοιπόν περνούμε από την Ποταμιά, κοντά στην Εθνική οδό, με τις γνωστές θερμοπηγές της Γενισέας. Υπάρχουν ξενώνες που λειτουργούν εδώ τους θερινούς μήνες καθώς και εστιατόρια. Τα νερά της τα συνιστούν για ρευματικές και αρθριτικές παθήσεις, νεφρίτιδες και ηπατικές ανωμαλίες. Καθώς αναβρύζουν μέσα στον ανοιχτό κάμπο αχνίζει όλος ο τόπος, έτσι που χύνονται προς τη θάλασσα.
Όμως η γεωθερμική ενέργεια είναι πλούτος που πρέπει ν' αξιοποιηθεί κι' έτσι η Τοπική Αυτοδιοίκηση της περιοχής χρησιμοποιεί τώρα τη θερμαντική δυνατότητα του νερού για τα θερμοκήπια που έφτιαξε στην περιοχή απ' τα οποία παράγει ήδη φρέσκα λαχανικά μέσα στο καταχείμωνο.
Λίγα ακόμα χιλιόμετρα και πλάϊ στην Εθνική οδό η Νέα Κεσσάνη στην κορφή ενός μαλακού λόφου. Πρόσφυγες οι κάτοικοι της από την Ανατολική Θράκη, έφεραν από τη χαμένη πατρίδα μαζί με τις λίγες αποσκευές τους και τα πανάρχαια έθιμα τους. Κι' έτσι όπως ήρθαν κι' εγκαταστάθηκαν εδώ, κι' έκαμαν τη γη να καρπίσει, κι' έκαμαν παιδιά κι' εγγόνια, διατήρησαν και τις συνήθειες τους τις παμπάλαιες. Ένα απ' αυτά τα έθιμα είναι και "Η Μέρα της Μπάμπως", αφιερωμένη στις γριές που ξεγεννούσαν τα παιδιά και που τελείται στις 8 Ιανουαρίου κάθε χρόνο. Είναι το γνωστό ως έθιμο της "Γυναικοκρατίας".
Μετά τη Νέα Κεσσάνη, καθώς αρχίζει ομαλά ο κατήφορος προς τη θάλασσα, ξανοίγεται μπροστά στα μάτια του ταξιδιώτη το πανόραμα της λίμνης Βιστωνίδας. Αστράφτει στον ήλιο, ή ακινητεί κάτω από τα σύννεφα καθρεφτίζοντας στην αγκαλιά της τις κορφές της Ροδόπης που την ζώνουν απ' το Βορρά. Ίσια μπροστά λευκάζει η μικρή πολιτεία του Πόρτο-Λάγο, στο βάθος δεξιά της απλώνει την απεραντοσύνη της η θάλασσα. Ο ορίζοντας της διακόπτεται στο βάθος από την άκρη του Φαναριού όπου και το ομώνυμο χωριό, ενώ πίσω στ' Ανατολικά μαντεύεις το όρος Ίσμαρος να σηκώνει την πέτρινη σιλουέτα του.
Όμως ο δρόμος προχωρεί. Αφήνει στα δεξιά του τις αλυκές όπου ξεχωρίζουν τα μεγάλα τετράγωνα που εξατμίζονται τα νερά κι' αφήνουν το αλάτι κι' εδώ η στεριά στενεύει, σφίγγεται από τη λίμνη και τη θάλασσα.
Ο οικισμός του Πόρτο-Λάγο ή Λαγός που ασφαλώς η ονομασία του θυμίζει τους Ιταλούς (Βενετσιάνους και Γενουάτες) κοντοτιέρους και θα πει "Λιμάνι της Λίμνης", είναι κτισμένος σε στενή λουρίδα γης ανάμεσα στη λίμνη και το μυχό του ομώνυμου κόλπου, που τον αγναντεύει μ' εκατοντάδες μάτια, τα παράθυρα των σπιτιών του. Κι' είναι μια ώρα ξεκούραστης απόλαυσης για το μάτι να βρίσκεσαι στην παραλία του και ν' απολησμονιέσαι κοιτάζοντας αυτό το περίτεχνο δημιούργημα της φύσης που λέγεται Κόλπος του Πόρτο-Λάγο. Κλεισμένος γύρω-γύρω από στεριές και νησάκια, που δημιουργούνται από την αδιάκοπη μεταφορά χωμάτων από τους γύρω μικρούς ποταμούς και χείμαρρους, έχει μια στενή διέξοδο προς τη θάλασσα. Αστράφτουν τα νερά, πρασινίζουν τα πεύκα, χρυσίζουν τα ξερά χόρτα και στη δεξιά άκρη του κόλπου λευκάζει το τουριστικό περίπτερο. Φτάνεις σ' αυτό περπατώντας απ' το λιμάνι κι' αφού περάσεις το μικρό ξύλινο γεφύρι πάνω απ' το στενό κανάλι που ενώνει το λιμάνι με τη λίμνη κι' όπου αγκυροβολούν όλα τα μικρά πλεούμενα με την ποικιλία των χρωματικών τους συνδυασμών.
Στο πευκοδάσος που περιβάλλει την περιοχή, έχουν τις φωλιές τους σπάνια πουλιά, λευκοί και γκρίζοι ερωδιοί, οι μεγαλύτεροι της Ευρώπης που βρήκαν εδώ το στερνό τους καταφύγιο. Καταλήγεις μπροστά στο περίπτερο όπου ξανοίγεται μπροστά σου η μαγεία της Άσπρης θάλασσας, που ακουμπά δεξιά στ' ακρωτήρι της Μπουλούστρας με την ακρόπολη των Αβδήρων, αριστερά στην άκρη του Φαναριού, ενώ στο βάθος του Νοτιά η Σαμοθράκη καλύπτει με τον όγκο της τον μισόν ορίζοντα.
Κι είναι απόλαυση τα ταβερνάκια του λιμανιού, να δοκιμάζεις τους νοστιμότατους μεζέδες, τα καπνιστά χέλια, τους λυκουρίνους και τα ολόφρεσκα ψάρια και ν' ακούς για την ιστορία του τόπου, ενώ βλέπεις τα καράβια να φορτώνουν για μακρυνούς τόπους τον πλούτο της περιοχής.
Εδώ στο χώρο της λίμνης Βιστωνίδας, η Μυθολογία τοποθετεί το βασίλειο του Διομήδη βασιλιά των Βιστώνων Θρακών. Τα σαρκοφάγα του άλογα ήρθε να πάρει ο Ηρακλής για να τα πάει στο βασιλιά των Μυκηνών, τον Ευρυσθέα. Μεγάλο μέρος της περιοχής βρίσκονταν τότε πιο κάτω από τη στάθμη της θάλασσας, απ' την οποία το προστάτευε μια σειρά εδαφικών εξάρσεων. Όταν λοιπόν ο Ηρακλής αντιμετώπισε την επίθεση των Βιστώνων, έσκαψε ένα κανάλι κι' από το άνοιγμα αυτό εισχώρησε η θάλασσα στο χαμηλότερο μέρος της ξηράς, πλημμυρίζοντας τα πάντα κι' εξαφανίζοντας από το πρόσωπο της γης, την πρωτεύουσα τους, την πόλη Καρτερά. Αυτά λέει η μυθολογία.
Στους Βυζαντινούς χρόνους η περιοχή λεγόταν Πόροι, δηλαδή περάσματα, είχε μάλιστα κι' επίσκοπο με την ίδια ονομασία. Αυτή την ονομασία την πήρε προφανώς γιατί από το μέρος αυτό περνούσε το μεγάλο κανάλι που ένωνε τη λίμνη με τη θάλασσα. Περνούσαν απ' αυτό τα καράβια κι' έφταναν ως το βόρειο μυχό της λίμνης όπου ήταν η Αναστασιούπολη.
Ίσως πάλι η ονομασία Πόροι να οφείλεται στο γεγονός ότι ανάμεσα στη λίμνη και τη θάλασσα υπάρχει στενό πέρασμα ξηράς, μια διάβαση για τους πεζούς. Από τη διάβαση αυτή, όπως φαίνεται από κείμενα αρχαίων ιστορικών (Ηρόδοτος, Πλούταρχος, Αρριανός), γίνονταν η επικοινωνία των κατοίκων της περιοχής. Ο Ηρόδοτος μάλιστα περιγράφοντας την πορεία του Ξέρξη αναφέρει πως αυτός πέρασε από τις πόλεις Μαρώνεια, Δίκαια και Άβδηρα που βρίσκονται όλες νότια της λίμνης.
Την τοποθεσία αυτή οι Βυζαντινοί την είχαν οχυρώσει με δυνατό φρούριο στο οποίο (όπως δείχνουν οι ανασκαφές) περιλαμβάνονταν και μεγάλος οικισμός. Με το πέρασμα του χρόνου η ονομασία Πόροι άλλαξε σε Πόρου, μετά έγινε Πόρου και κατά το διάστημα της Τουρκοκρατίας Μπουρού κι έτσι με τ' όνομα αυτό εννοούνταν σιγά-σιγά όλη η λίμνη Βιστωνίδα καθώς και το νησί που είναι απέναντι από τη μικρή πολιτεία του Πόρτο Λάγο. Πέρασαν όμως τα χρόνια, κάλυψαν τα χώματα τις παλιές πολιτείες, κι έτσι στο διάστημα της Τουρκοκρατίας σιγά-σιγά δημιουργήθηκε ο σημερινός οικισμός του Πόρτο Λάγο πλάϊ στην αρχαία πόλη, μια και η τοποθεσία δεν έχασε το στρατηγικό της χαρακτήρα. Ξένοι ναυτικοί της έδωσαν τη σημερινή της ονομασία και τον προηγούμενο αιώνα παρουσίαζε σημαντική οικονομική κίνηση που στα τέλη της δεκαετίας 1850-1860 ήταν μεγαλύτερη από της Καβάλας. Γι' αυτό και από την εποχή εκείνη ιδρύθηκαν πρακτορεία ελληνικών και ρωσικών ναυτικών εταιριών. Στα 1910 το λιμάνι εξυπηρετείται από προξενικούς πράκτορες της Γαλλίας και της Αυστρουγγαρίας ενώ είχαν σ' αυτό τα γραφεία τους τρείς ξένες ασφαλιστικές εταιρείες.
Τη σπουδαιότητα του λιμανιού και της περιοχής την επισημαίνουν και οι Έλληνες πρόξενοι της Ξάνθης, στην αρχή του αιώνα μας που περιγράφουν την οικονομική και στρατηγική σημασία της, το παρελθόν της και το φυσικό της κάλλος. Γράφει ο Έλληνας πρόξενος στην Ξάνθη Αθ. Χαλκιόπουλος στι 4-4-1912:
" ...Η ηφαιστειογενής λίμνη "Μπουρού" ... χωρίζεται υπό στενής λωρίδος γης του κόλπου του Λάγως ..."
Η ανωτέρω λωρίς προ τίνων εκατονταετηρίδων ήτο πλατυτέρα και συνείχετο μετά της απέναντι νησίδος, η οποία και κατωκείτο μέχρι προ ογδοηκονταετίας. Αλλά το αναδίδον εισέτι τας δηλητηριώδεις αναθυμιάσεις του ηφαίστειου εισέφερε πλήρη γεωγραφικήν μεταρρύθμισιν...
Η παραλία του Λάγως κατωκοίτο από των προϊστορικών χρόνων ως εξάγεται εκ των μαρτυριών των Ελλήνων συγγραφέων και εξηκολούθει κατοικουμένη και κατά την βυζαντινήν περίοδον, ως μαρτυρείται εκ των Βυζαντινών λειψάνων παρά το Λάγως, άτινα αποτελούνται εκ φρουρίου, Εκκλησιών και οικημάτων...
Το Λάγως... συγκεντρώνει σήμερον την εξαγωγήν εις Ευρώπην και Αμερικήν των καπνών της περιφερείας Ξάνθης..."
Αλλά για το φυσικό κάλλος της περιοχής που περιγράφει ο Έλληνας πρόξενος του 1912, και σήμερα όποια εποχή κι' αν περάσει ο ταξιδιώτης, δε μπορεί, θα σταθεί με θαμπωμένο μάτι.
Ρηχή στεριά ανάμεσα στη λίμνη και στη θάλασσα. Αστράφτει η επιφάνεια της λίμνης, κατακερματίζεται η θάλασσα ανάμεσα σε κόρφους και νησάκια. Ψηλά καλάμια στους βάλτους και στις ακρολιμνιές κι' ανάμεσα τους τα έργα του ανθρώπου. Ο σύγχρονος οικισμός με το λιμάνι, οι αποθήκες των υγρών καυσίμων, τα πανάρχαια ερείπια, το γραφικό εκκλησάκι του Άη-Νικόλα που μοιάζει ν' απογειώνεται από το νησάκι του. Κι' απάνω και γύρω να πετούν και να κολυμπούν οι γλάροι και τ' άλλα νεροπούλια.
Πλάϊ στη μικρή πολιτεία τα ίχνη της αρχαίας. Τα επισημαίνει μια επιγραφή της αρχαιολογικής υπηρεσίας. ΒΥΖΑΝΤΙΝΕ CHURCH. Βυζαντινός ναός. Ψηλός φράχτης από διχτυωτό σύρμα και άγρια χόρτα κυκλώνουν το χώρο της εκκλησίας. Κομμάτια τοίχων υψώνονται με τη γνώριμη μορφή των Βυζαντινών ερειπίων κι' επιβεβαιώνουν την επιγραφή.
Ο Έφορος Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Καβάλας κ. Χαράλαμπος Μπακιρτζής που έσκαψε αυτό τον τόπο μας πληροφορεί ότι εδώ "... δεν θα πρέπει να αναζητηθεί ένα μεμονωμένο καστέλιον αλλά ένας μεγαλύτερος οικισμός Βυζαντινός". Πραγματικά τα χωράφια εδώ είναι γεμάτα από παλιά κεραμίδια, τα "όστρακα" των αρχαιολόγων, πέτρες, σοβάδες και χάλκινα νομίσματα που τα βγάζουν τα τρακτέρ των γεωργών. Η άποψη αυτή του κ. Μπακιρτζή δικαιώθηκε από τις ανασκαφές του. Διότι βρήκε το μεγάλο τείχος της πολιτείας, πολλούς βυζαντινούς τάφους και άφθονα άλλα αντικείμενα. Να πως περιγράφει τα ευρήματα του:
"Το τμήμα του τείχους που αποκαλύφθηκε είναι ευθύγραμμο, βαίνει παράλληλα σχεδόν και βορείως προς την εθνική οδό Ξάνθης-Κομοτηνής, που στο σημείο αυτό φαίνεται ότι τέμνει τη Βυζαντινή πόλη και σε απόσταση 30 μ. από το μέσον του καταστρώματός της... Εξωτερική πλευρά του τείχους είναι η βόρεια, αυτή δηλαδή που βλέπει προς τη Βιστωνίδα λίμνη, γιατί προς αυτή την πλευρά σχηματίζονται οι τετράπλευροι πύργοι. Αντίθετα στη νότια εσωτερική πλευρά σχηματίζονται κτιστές κλίμακες ανόδου και κτιστοί πεσσοί, που ενώνονται μεταξύ τους με τόξα και επέτρεπαν τη διαπλάτυνση του περίδρομου...
...Εκτός από την κεραμική βρέθηκε: ένας χάλκινος διπλός σταυρός-εγκόλπιο με εγχάρακτες παραστάσεις Εσταυρωμένου και Παναγίας δεομένης, τρία κομμάτια από πόρπες, από τις οποίες η μία φέρει εγχάρακτη παράσταση λέαινας...
...διαπιστώθηκε οριστικά η ύπαρξη στο στόμιο της Βιστωνίδας λίμνης ερειπίων ενός αγνώστου Βνζαντινού οικισμού ανάμεσα στο Πολύστυλον (Άβδηρα) και στη Μαρώνεια που ενδέχεται να ταυτισθεί είτε με το παλαιό Περιθεώριον ... είτε με τους Πόρους...".
Το τείχος αυτό που αποκάλυψε η ανασκαφή κείτεται μέσα στο σπαρμένο χωράφι σαν νεκρός που δεν πρόκειται ν' ανασηκωθεί και χρειάζεται ξεχωριστή προσοχή για να το επισημάνει ο ταξιδιώτης.
Ένα χιλιόμετρο ανατολικότερα αντικρύζεις το λευκό εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου πάνω στο μικρό νησάκι του που βρίσκεται ανάμεσα στη στεριά και στο απέναντι μεγάλο νησί. Μέσα στην καταχνιά ή στο ανελέητο ηλιοφώς φαίνεται σαν να αναδύεται από τους βάλτους και τα καλάμια που το περιβάλλουν. Ξύλινη στενή γέφυρα πενήντα μέτρων στηριγμένη σε πασσάλους φέρνει απ' το δρόμο στο νησάκι. Όλο αυτό το σύνολο με την ποικιλία των οικημάτων, της φυτείας και των χρωμάτων είναι μεγάλος πειρασμός για τους ζωγράφους και μια μαγεία για τις αισθήσεις καθώς με τις οπτικές παραστάσεις συνδέονται η δριμεία μυρουδιά της λίμνης και οι κρωγμοί και τα φτεροκοπήματα των πουλιών.
Ανοιχτή όλη τη μέρα είναι η εκκλησιά του Άη-Νικόλα. Έφυγε πια ο καλόγερος ο Βατοπεδινός που το υπηρετούσε, πέρασε στην άλλη ζωή, τον θυμίζουν όμως μέσα στο μικρό ξενώνα οι φωτογραφίες και τα βιβλία επισκεπτών που κρατούσε. Μέσα στις σελίδες τους ξεδιπλώνονται οι καημοί τους.
Άγιε μου Νικόλα, φύλαγε το παιδί μου που ταξιδεύει στην ξενιτειά..." γράφει μια μάνα, ενώ ένας πατέρας, την εποχή της επιστράτευσης του 1974 παρακαλεί:
"περνούν έξω, από το δρόμο οι στρατιώτες για τα σύνορα. Άγιε Νικόλα βοήθησε μας και φέρε τα παιδιά μας πίσω στα σπίτια τους".
Το εκκλησάκι είναι μετόχι της Μονής Βατοπεδίου όπως το διαλαλεί μαρμάρινη πλάκα επάνω από την κύρια είσοδο του.
ΕΝ ΤΟΥ ΑΘΩΝΟΣ ΤΩ ΟΡΕΙ
Η ΜΟΝΗ ΒΑΤΟΠΑΙΔΙΟΥ...
ΚΑΙ ΕΝΘΑΔΕ ΣΕΠΤΟΣ ΟΙΚΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ
ΤΟΝΔ' ΑΥΤΗ ΜΟΝΗ ΕΚ ΒΑΘΡΩΝ ΙΔΡΥΣΕ ΠΑΛΑΙΩΘΕΝΤΑ
ΑΜΑ ΔΕ ΑΥΤΗΣ ΔΑΠΑΝΗΣ
ΑΓΛΑΩΣ ΚΑΛΛΩΠΙΣΘΕΝΤΑ
ΤΕΤΑΡΤΩ ΕΤΕΙ ΚΑΙ ΧΙΛΙΟΣΤΩ
ΟΜΟΥ ΤΩ ΕΝΝΕΑΚΟΣΙΟΣΤΩ.
Πέτρινο εντοιχισμένο ανάγλυφο στέκεται επάνω από τη νότια πόρτα της εκκλησίας που παριστάνει τον Άη-Νικόλα, ενώ μια εικόνα του Αγίου μέσα στο ναό είναι ωραίο δείγμα κρητικής τέχνης του 16ου αιώνα.
Καθώς βγαίνουμε έξω και παρατηρούμε απέναντι το δρόμο όπου τρέχουν τ' αυτοκίνητα έχουμε την εντύπωση πως το εκκλησάκι αγναντεύει τη ζωή απ' τα υπερκόσμια. Κάτω από τα ξύλα της γέφυρας τρέχουν τα νερά σαν ποτάμι προς τη λίμνη. Είναι η ώρα της παλίρροιας. Μετά έξη ώρες, σαν έρθει η άμπωτη, τα νερά θα τρέχουν προς τη θάλασσα.
Ο μεγάλος δρόμος φεύγει στ' ανατολικά, μια στενή λουρίδα ασφαλτοστρωμένης γης. Αγριόπαπιες κι' άλλα θαλασσοπούλια ξεπετιούνται από τους καλαμιώνες που καλύπτουν τις άκριες της λίμνης που η στίλβουσα επιφάνεια της συχνά χάνεται στη ρεμβώδη αχλύ της ακινησίας της. Είναι μια αποικία πουλιών απ' τα σπανιότερα της Ευρώπης που κατέφυγαν εδώ και βρήκαν τροφή στο άφθονο φυτοπλαγκτόν. Κατοικούν εδώ φλαμίγκος που περπατούν περήφανα στα ρηχά νερά με κομψές κινήσεις. Αβοκέτες με το ασπρόμαυρο φτέρωμά τους σπαθίζουν τα νερά με το ράμφος τους χτυπώντας δεξιά και αριστερά. Παιχνιδιάρικοι γλάροι γράφουν με το πέταγμα τους λευκές περισπωμένες στον ουρανό της λίμνης. Τι κρίμα να υπάρχουν κυνηγοί που να σκοτώνουν αυτά τα χαριτωμένα πουλιά! Και δυστυχώς πλάϊ στις επιγραφές "Απαγορεύεται το κυνήγι"!
Μια καινούργια γέφυρα στον ανατολικό δίαυλο που ενώνει τη λίμνη με τη θάλασσα ενώνει και το Νομό Ξάνθης μ' αυτόν της Ροδόπης. Σε λίγο η θάλασσα αρχίζει ν' απομακρύνεται, η στεριά προχωρεί κατά το Νοτιά κλείνοντας απ' τ' ανατολικά τον κόλπο του Πόρτο-Λάγο που χάνεται πίσω στον κόσμο των εντυπώσεων και των αναμνήσεων.
Πηγή: ...ε, δεν θα τα πούμε και όλα!!!
______________________________________________
Πανίκα αυτήν μου την ανάρτηση θα τηνε ξεπληρώσεις με πολλά τσίπουρα και εκλεκτούς μεζέδες
ΥΓ στο άσχετο: Μετράω περισσότερες από 1.500 (μπορεί και 1900) αναρτήσεις ιστορικού περιεχομένου στο νετ, πρώτη φορά χάρηκα τόσο πολύ για μια από αυτές
